Çalışanlara Pay Edindirme Düzenlemeleri
Gelir Vergisi Kanunu’nda yapılan düzenlemeler[1] (“Düzenlemeler”) ile çalışanlara pay edindirme planları ülkemiz mevzuatında ilk kez[2] düzenlenmiştir. İlgili düzenlemelerin özetini aşağıda takdim ediyoruz.[3]
1. Kapsam
Düzenlemeler uyarınca, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından belirlenecek kriterler uyarınca “teknogirişim şirketi” niteliğine sahip işverenler tarafından çalışanlarına (a) bedelsiz veya indirimli olarak verilecek ve (b) ücret olarak kabul edilen pay senetlerinin, verildiği tarihteki rayiç bedelinin çalışanın o yıldaki bir yıllık brüt ücret tutarını aşmayan kısmı gelir vergisinden kademeli şekilde istisna olacaktır. Ancak:
– çalışanın edindiği payları üç tam yıl içerisinde elden çıkarması hâlinde istisna edilen verginin tamamı,
– çalışanın edindiği payları dört ila altı yıl içerisinde elden çıkarması hâlinde istisna edilen verginin %75’i,
– çalışanın edindiği payları yedi ila on iki yıl içerisinde elden çıkarması hâlinde ise istisna edilen verginin %25’i
gecikme faizi ile birlikte işverenden tahsil edilecektir. Yani tam muafiyet ancak on iki seneden uzun süre elde tutulan paylar bakımından geçerli olacaktır.
2. Genel Görüşler
Özellikle girişim şirketleri tarafından çalışanlarına ve danışmanlarına pay, pay opsiyonu, kâr ortaklığı ve benzeri haklar verilmesi (“pay edindirme planları”) gelişmiş girişimcilik ekosistemlerinde çok sık rastlanan bir uygulamadır. Pay edindirme planları sayesinde girişim şirketleri daha kolay şekilde nitelikli personel istihdam edebilmekte ve çalışanların şirkete olan bağlılığı artmaktadır.
Ülkemizdeki girişim şirketleri ve sair şirketler tarafından da sık sık kullanılan pay edindirme planları mevzuat düzenlemesi olmaması ve dolayısıyla oluşan muğlaklık nedeniyle tabiri caizse “el yordamıyla” düzenlenmektedir. Türk Ticaret Kanunu, İş Kanunu, vergi mevzuatı ve sair ilgili mevzuat bakımından bir görüş birliği olmadığı için de uygulamalar çeşitlilik göstermekte ve ister istemez çeşitli riskler içermektedir.
Bu bakımdan, Düzenlemeler’in yapılmış olması sevindiricidir. Lakin, aşağıda izah ettiğimiz üzere, Türkiye girişimcilik ekosisteminin gelişmesi ve dünya ile daha rekabetçi hâle gelmesi için ilave düzenlemelere muhakkak ihtiyaç vardır.
3. Düzenlemeler’deki Muğlak Hususlar
Düzenlemeler’de bazı muğlak hususlar vardır. Bunlardan bazıları aşağıdakilerdir:
– Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nezdinde “teknogirişim şirketi” olarak kabul edilmek için uyulması gereken kriterler henüz belli değildir. Bunun yanında, böyle bir şarta ihtiyaç olduğu da net değildir. Gelişmiş ekosistemlerde böyle bir ön onay mekanizması bulunmamaktadır.
– Payların çalışanlara hangi yöntem ile verileceği muğlaktır. Şirket kendi paylarını iktisap edip mi verecektir yoksa çalışanlar şirketin yapacağı bir sermaye artırımına mı iştirak edecektir?
– Düzenlemeler’in “ücret olarak kabul edilen pay senetleri” ile sınırlı olmasından, çalışanlara ücret olarak kabul edilmeyen paylar edindirmenin de mümkün olduğu anlaşılmaktadır. Lakin, hem vergi mevzuatı hem de İş Kanunu bakımından çalışanların edineceği payların ne zaman ücret olarak kabul edilmeyeceği belli değildir.
4. İhtiyaç Duyulan İlave Düzenlemeler
Ülkemizin girişimcilik ekosisteminde pay edindirme planlarının etkin şekilde kullanılabilmesi için ilave düzenlemelere ihtiyaç vardır. Bunlardan bazıları aşağıdakilerdir:
– Payları elde tutma sürelerinin kısaltılması. Düzenlemeler tahtında, payların iktisabına ilişkin gelir vergisinden tam muafiyet için payların on iki seneden uzun süre elde tutulması gerekmektedir. Özellikle girişim şirketlerinde çalışan personel için bu çok uzun bir süredir. Keza diğer elde tutma süreleri de oldukça uzundur.
– Opsiyonlar. Gelişmiş girişimcilik ekosistemlerinde çok sık kullanılan pay opsiyonlarının, yani çalışana pay vermek yerine pay alma hakkı vermenin de hem İş Kanunu’nda hem de vergi mevzuatında düzenlenmesinin ülkemizin ekosisteminin gelişmesi bakımından faydalı olacağını düşünüyoruz.
– Ücret olarak kabul edilmeyecek pay iktisaplarının belirlenmesi. Çalışanların edinecekleri payların (ve opsiyonların) hangi durumlarda ücret/istihkak olarak kabul edilmeyeceğinin düzenlenmesinin faydalı olacağını düşünüyoruz. Örneğin, çalışanlar tarafından gerçek değeri ile iktisap edilen paylar (ve opsiyonlar) istihkak olarak kabul edilmeyip İş Kanunu kapsamı dışında bırakılabilir.
– Payların geri alınması. Bazı durumlarda (ör. çalışanın şirketten ayrılması) pay edindirme planları kapsamında edinilen payların (ve opsiyonların) şirkete iadesi veya şirket tarafından geri alınması gerekmektedir. Bu durumların İş Kanunu ve vergi mevzuatı bakımından uygulamadaki “iyi ayrılık-kötü ayrılık” prensibine uygun şekilde düzenlenmesinin faydalı olacağını düşünüyoruz.
Pay edindirme planlarının uluslararası teamüller ile ekosistemin ihtiyaçlarına göre oluşturulabilmesi ve bu sayede girişimcilik ekosisteminin gelişmesi için yukarıda izah edilenlere dışında da çeşitli mevzuat değişiklikleri yapılması gerekebilecektir. Düzenlemeler’in ekosistemin gelişmesi için yapılacak mevzuat iyileştirmelerinin ilk adımı olmasını ve gerekli sair değişikliklerin de en kısa sürede hayata geçirilmesini temenni ediyoruz.
________________
Yukarıda anılan hususlar, ilgili konuların genel bir değerlendirmesidir ve hukuki mütalaa niteliğinde değildir. Her durum ayrıca incelenerek, kendi özellikleri çerçevesinde değerlendirilmeli, hukuki yapı buna göre tertip edilmelidir. İhtiyaçlarınız doğrultusunda bu yol haritasının uçtan uca bir versiyonunu takdim etmek üzere bilgilerinizi bekliyoruz.
Konuyla ilgili sorularınıza Kerem Turunç ([email protected]), Esin Çamlıbel ([email protected]) ve Beste Yıldızili Ergül ([email protected]) memnuniyetle cevap verecektir.
[1] Düzenlemeler 2 Ağustos 2024 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan 7524 Sayılı Vergi Kanunları ile Bazı Kanunlarda ve 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (“Kanun”) ile yapılmıştır. Kanun’un ilgili maddesi yayım tarihi itibarıyla yürürlüğe girmiştir.
[2] Her ne kadar Yabancı Sermaye Piyasası Araçları ve Depo Sertifikaları ile Yabancı Yatırım Fonu Payları Tebliği (VII-128.4) m. 2(7), “Yabancı ortaklıklar tarafından, çalışanlara pay edindirme planları ve benzeri programlar kapsamında Türkiye’deki çalışanlarına verilecek payların ve yabancı yatırım fonu paylarının satışı, satış işleminin Türkiye’de gerçekleşmemesi, halka arz tanımına girecek bir uygulama yapılmaması, çalışanlara sunulacak bilgilerin halka arz izlenimi verecek ifadeler içermemesi koşuluyla Kurul’a başvuruya tabi değildir” hükmünü amirse de bu hüküm Türkiye’de kurulu şirketlerin çalışanlarına pay edindirmesini düzenlememektedir.
[3] Düzenlemeler’in tam metni aşağıdaki şekildedir:
“Hizmet erbabına pay senedi verilmek suretiyle sağlanan menfaatlerde ücret istisnası:
MADDE 17- Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca belirlenen kriterlere göre teknogirişim şirketi niteliğini haiz işverenlerce hizmet erbabına bedelsiz veya indirimli olarak verilen ve ücret niteliğinde kabul edilen pay senetlerinin, verildiği tarihteki rayiç değerinin o yıldaki bir yıllık brüt ücret tutarını aşmayan kısmı gelir vergisinden istisnadır.
Şu kadar ki, hizmet erbabı tarafından bu şekilde iktisap edilen pay senetlerinin; iktisap tarihinden itibaren üç tam yıl içerisinde elden çıkarılması halinde istisna edilen verginin tamamı, dört ila altı yıl içerisinde elden çıkarılması halinde istisna edilen verginin %75’i, yedi ila on iki yıl içerisinde elden çıkarılması halinde istisna edilen verginin %25’i, vergi ziyaı cezası uygulanmaksızın gecikme faizi ile birlikte işverenden tahsil edilir.
Bu şekilde istisna nedeniyle zamanında alınmayan vergilere ilişkin zamanaşımı süresi, hizmet erbabına bedelsiz veya indirimli olarak verilen pay senetlerinin hizmet erbabı tarafından elden çıkarıldığı tarihi takip eden takvim yılı başından itibaren başlar.
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilidir.”