Kripto Varlıklara İlişkin Kanun
Ülkemizin kripto varlıklarla ilgili ilk kanun düzenlemesi (“Kripto Kanunu”) 2 Temmuz 2024 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Sermaye Piyasası Kanunu’na yeni hükümler ekleyen Kripto Kanunu’nun özetini aşağıda takdim ediyoruz. Kanun’un tam metnine buradan ve Sermaye Piyasası Kanunu’nda yapılan değişiklikleri gösteren mukayeseli metne buradan ulaşabilirsiniz.
1. Genel Olarak
Kripto Kanunu, (a) sermaye piyasası araçlarına özgü haklar sağlayan kripto varlıklar[1] ve (b) dağıtık defter teknolojisinin veya benzer bir teknolojik altyapının geliştirilmesi suretiyle oluşturulan, değeri bu teknolojiden ayrıştırılamayan nitelikte olan kripto varlıkların satış ya da dağıtımı ile ilgili Sermaye Piyasası Kurulu’na (“Kurul”) yetki vermektedir.
Kurul’un bu yetkisi, temel olarak, ilgili kripto varlıkların alım, satım ve dağıtımının, Sermaye Piyasası Kanunu’nun sermaye piyasası araçlarıyla ilgili sair hükümlerine tabi olmaksızın kripto platformları[2] nezdinde yapılabilmesi konusunda esaslar belirlemek ve bu platformların işleyişlerini denetlemektir.
Yani, Kripto Kanunu blokzinciri teknolojisinin kendisini veya örneğin Avrupa Birliği’nin Markets in Crypto-Assets (MiCA) tüzüğünün aksine tüm kripto varlık piyasalarını düzenlememektedir. Dolayısıyla, yukarıda izah edilen nitelikleri taşımayan kripto varlıklar Kripto Kanunu kapsamında olmayabilir. Lakin, bu tür kripto varlıklar hem sair mevzuata tabi olabilirler hem de sair mevzuata tabi olup da ilk satışı gerçekleştirilen kripto varlıkların daha sonra kripto varlık platformlarında işlem görmesi durumunda, bu kripto varlıkların niteliğine bakılmaksızın ilgili işlemler Kurul’un yetkisinde olacaktır.
Kripto Kanunu ile, kripto varlıkların niteliklerinin belirlenmesi için Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) veya diğer ilgili kurum ve kuruluşlardan teknik rapor alınması öngörülmektedir.
2. İhraçlar
Kripto Kanunu ile sermaye piyasası araçlarının kripto varlık olarak ihracı (yani tokenizasyonu) mümkün olacak ve Kurul’un bu araçların Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) yerine kripto varlık hizmet sağlayıcıları nezdinde izlenmesine dair esaslar belirleme yetkisi vardır. Lakin, Kurul’un kripto varlık hizmet sağlayıcıların kayıtları ile MKK sistemi arasında entegrasyon sağlanmasını zorunlu tutma yetkisi de vardır.
Kurul’un ayrıca kripto varlık olarak ihraç edilen sermaye piyasası araçlarıyla ilgili düzenleyici işlemler tesis etmek, özel ve genel nitelikte kararlar almak ve tedbir ve yaptırım uygulamak yetkisi vardır.
Bunun yanında, yukarıda da belirtildiği üzere, Kurul’un dağıtık defter teknolojisinin veya benzer bir teknolojik altyapının geliştirilmesi suretiyle oluşturulan, değeri bu teknolojiden ayrıştırılamayan nitelikte olan kripto varlıkların satış ya da dağıtımının, platformlar nezdinde yapılabilmesi konusunda esaslar belirleme yetkisi vardır.
Platformların, nezdlerinde işlem görecek veya ilk satış ya da dağıtımı yapılacak kripto varlıkların belirlenmesine ve bunların işlem görmesinin sonlandırılmasına ilişkin yazılı listeleme prosedürü oluşturulması zorunlu olacaktır. Kurul’un bu prosedüre ilişkin ilke esaslar belirleme yetkisi vardır. Kurul, bu ilke ve esasları belirlerken TÜBİTAK ya da gerekli gördüğü sair kurumlardan görüş alıp kripto varlıkların teknolojik özelliklerine ilişkin teknik kriterlere yer verebilecektir.
Platformlarda listelenen kripto varlıkların fiyatı serbestçe oluşacaktır. Öte yandan, makul ve ekonomik bir gerekçeyle açıklanamayan ve platform nezdindeki işlemlerin güven, açıklık ve istikrar içinde çalışmasını bozacak nitelikteki eylem ve işlemlere Sermaye Piyasası Kanunu’nun piyasa bozucu eylemler ile ilgili hükümleri tatbik olunacaktır.
Kripto Kanunu uyarınca, platform müşterilerinin sahip olduğu kripto varlıkların müşterilerin kendi cüzdanlarında[3] tutulması esastır. Müşterilerin kendi cüzdanlarında tutmak istemediği kripto varlıklara ilişkin saklama hizmetinin ise (a) Kurul tarafından yapılacak düzenleme uyarınca yetkilendirilmiş ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu tarafından uygun görülen bankalarca veya (b) Kurul tarafından kripto varlık saklama hizmeti sunma konusunda yetkilendirilmiş diğer kuruluşlarca sunulması ve müşterilere ait nakitlerin bankalarda tutulması zorunludur. Bankalar nezdinde tutulmakta olan bu nakitlerin müşteri bazında açılan münferit hesap veya hesaplarda, ilgili yatırım kuruluşunun kendi nakit varlığından ayrı olarak izlenmesi esastır.
3. Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcılar
Tanımlar
Kripto Kanunu, kripto varlık hizmet sağlayıcılarını “platformlar, saklayıcılar ve Kurul tarafından belirlenecek kripto hizmetlerini (ör. ilk satış, dağıtım) veren diğer kuruluşlar” olarak tanımlamıştır.
Platformlar, kısaca piyasada “borsa” olarak bilinen kuruluşlar ve pazar yerleridir. Kripto varlık saklama hizmeti ise “platform müşterilerinin kripto varlıklarının veya bu varlıklara ilişkin cüzdandan transfer hakkı sağlayan özel anahtarların saklanması, yönetimi veya Kurulca belirlenecek diğer saklama hizmetleri” olarak tanımlanmıştır.
Faaliyet İzni
Kripto varlık hizmet sağlayıcıların kurulması ve faaliyete başlaması için Kuruldan izin alması gerekmektedir. Hizmet sağlayıcılar, aldıkları izin kapsamında sadece Kurulca belirlenecek faaliyetleri yerine getirebilecektir. Kurul, Kripto Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden sonra altı ay içinde izinler ile ilgili ikincil mevzuatı yürürlüğe koymak zorundadır.
Kripto Kanunu’nun yürürlüğe girdiği tarihte kripto varlık hizmet sağlayıcılığı faaliyeti yürüten kuruluşlar, yürürlük tarihinden itibaren bir ay içinde Kurul’a başvurup (a) Kurul tarafından yürürlüğe sokulacak ikincil mevzuatta öngörülecek şartları sağlayarak faaliyet izni almak üzere gerekli başvuruları yapacaklarına veya (b) müşterilerinin hak ve menfaatlerini zarara uğratmadan üç ay içinde tasfiye kararı alacaklarına ve tasfiye sürecinde yeni müşteri kabul etmeyeceklerine dair bir beyan sunmak zorundadır. Lakin, ikincil mevzuatta öngörülecek şartlar henüz belli değilken böyle bir seçim yapma zorunluluğunun ne kadar gerçekçi ve anayasal hukuki öngörülebilirlik ilkesiyle bağdaşır olduğu tartışılabilir.
Kripto Kanunu’nun yürürlüğe girdiği tarihten sonra faaliyete başlamak isteyen kuruluşlar ise faaliyetlerine başlamadan önce Kurul’a başvurarak ikincil mevzuatta öngörülecek şartları sağlayarak faaliyet izni almak üzere gerekli başvuruları yapacaklarını beyan etmek zorundadır. İkincil mevzuat yürürlüğe girdikten sonra ise yeni kuruluşların önceden faaliyet izni almaksızın faaliyete başlaması mümkün olmayacaktır.
Kripto varlık hizmet sağlayıcıların Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği’ne üye olması zorunlu olacaktır.
Kuruluş ve Faaliyet İzni Şartları
Kripto varlık hizmet sağlayıcıların ortakları ve yönetim kurulu üyeleri sıkı şartlara tabi olacaktır. Örneğin, bu kişilerin (a) gerekli mali güç ve faaliyetlerinin gerektirdiği dürüstlük ve itibara sahip olmaları, (b) müflis olmaması, (c) yüz kızartıcı suçlar, çeşitli mali suçlardan veya devlete karşı işlenen suçlardan hükümlü bulunmaması, (ç) kasten işlenen bir suçtan dolayı beş yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına mahkûm olmaması, (d) Sermaye Piyasası Kanunu’nda yazılı suçlardan kesinleşmiş mahkûmiyetinin bulunmaması ve (e) bilgi suistimali ve piyasa dolandırıcılığı yaptığı için işlem yasaklı olmaması gerekmektedir. Tüzel kişi ortakların sermayesinin veya oy haklarının en az %10’una sahip gerçek kişilerin ve bu orandan bağımsız olarak yönetim kurulunda temsil edilme hakkı veren imtiyazlı paylarına sahip ortaklarının da bu şartları sağlaması zorunludur.
Kripto varlık hizmet sağlayıcıların kuruluş ve faaliyet izni alabilmesi için, bilişim sistemleri ve teknolojik altyapılarının TÜBİTAK’ın belirleyeceği kriterlere uygun olması gerekmektedir. Bu sistemler Kurulca ilan edilen listede yer alan bağımsız denetim kuruluşlarınca yapılacak bağımsız denetime tabidir.
Bunun yanında kripto varlık hizmet sağlayıcıların pay devirlerinde Kurul izninin alınması zorunludur.
Platformlar, her yıl Mayıs ayı sonuna kadar bir önceki yılda elde ettikleri faiz gelirleri hariç tüm gelirlerinin yüzde birini Kurul’a, yüzde birini de TÜBİTAK’a ödemek zorundadır.
Kurul’un, kripto varlık hizmet sağlayıcıların nakit ödeme ve kripto varlık teslim yükümlülüklerini yerine getiremediği veya kısa sürede yerine getiremeyeceği ya da bunlardan bağımsız olarak mali yapılarının ciddi surette zayıflamakta olduğu ya da mali durumunun taahhütlerini karşılayamayacak kadar zayıflamış olduğunun tespit etmesi hâlinde, (a) üç ayı geçmemek üzere vereceği süre içinde mali yapılarının güçlendirilmesini talep etme veya (b) süre vermeksizin hizmet sağlayıcıların faaliyetlerini geçici olarak durdurmaya, faaliyet yetkilerini kaldırmaya, sorumluluğu tespit edilen yöneticilerinin ve çalışanlarının imza yetkilerini sınırlamaya veya kaldırma yetkisi vardır.
4. Sorumluluk ve Cezalar
İzinsiz Faaliyetler
Kurul’dan izin almadan kripto varlık hizmet sağlayıcı olarak faaliyet yürüten gerçek kişiler ve tüzel kişilerin yetkilileri (a) üç yıldan beş yıla kadar hapis ve (b) beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılırlar.
Yurtdışında yerleşik platformlar tarafından (a) Türkiye’de yerleşik kişilere yönelik faaliyette bulunulması (ör. Türkiye’de iş yeri açılması, Türkçe internet sitesi oluşturulması, Türkiye’de yerleşik kişi ya da kurumlar aracılığıyla tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinde bulunulması) veya (b) Kurul düzenlemeleri kapsamında kripto varlıklara ilişkin yasaklanmış bir faaliyetin Türkiye’de yerleşik kişilere sunulması da izinsiz kripto varlık hizmet sağlayıcılığı sayılır. Yurt dışında yerleşik kripto varlık hizmet sağlayıcıları, Türkiye’de yerleşik kişilere yönelik faaliyetlerini Kripto Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden sonra üç ay içinde sonlandırmak zorundadır.
Bunun yanında, müşterilerin kripto varlıkları nakde veya nakdi kripto varlığa çevirebilmelerine ve kripto varlıkların transferinin gerçekleştirilmesine imkân sağlayan ATM ve benzeri elektronik cihazların faaliyetlerinin Kripto Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden sonra üç ay içinde sonlandırılması gerekmektedir.
Kayıplar
Kripto varlık hizmet sağlayıcıları, bilişim sistemlerinin işletilmesi, siber saldırılar ve bilgi güvenliği ihlalleri gibi durumlar ile personelin her türlü davranışından kaynaklanan kripto varlık kayıplarından sorumludur. Bu sorumluluk, “önemli ölçüde tehlike arzeden bir işletmenin faaliyetinden zarar doğduğu takdirde, bu zarardan işletme sahibi ve varsa işleten müteselsilen sorumludur” hükmünü amir Borçlar Kanunu’nun 71. maddesi kapsamındadır.
Sermaye Piyasası Suçları
Kripto varlık hizmet sağlayıcıların hukuka aykırı faaliyet ve işlemleriyle ilgili olarak, Sermaye Piyasası Kanunu’nun (a) sermaye piyasası kurumlarının hukuka aykırı faaliyet veya işlemlerinde uygulanacak tedbirler, (b) izinsiz sermaye piyasası faaliyetinde uygulanacak tedbirler ve (c) kanuna aykırı ilan, reklam ve açıklamalarda uygulanacak tedbirler ile ilgili hükümleri tatbik olunacaktır. Örneğin, internet üzerinden yapılan izinsiz faaliyet ve reklamlarda Kurul tarafından içeriğin kaldırılması veya erişimin engellenmesi kararı verilebilir; internet dışında Kurulca belirlenen esaslara aykırı olarak yapılan ilan ve reklamlar da durdurulabilir ve toplatılabilir.
Zimmet Suçu
Kripto varlık hizmet sağlayıcı görevi ile ilintili olarak kendilerine emanet edilmiş ya da koruma, saklama ve gözetimiyle yükümlü olduğu para veya para yerine geçen evrak veya senetleri, diğer malları veya kripto varlıkları kendisinin ya da başkasının zimmetine geçiren kripto varlık hizmet sağlayıcı yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile diğer mensupları, (a) sekiz yıldan on dört yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacaktır ve (b) kripto varlık hizmet sağlayıcının zararını tazmin etmek zorunda olacaktır. Ayrıca, Kurul’un talebi üzerine bu kişilerin (ve zimmet suçunun üçüncü kişilere menfaat temini amacıyla işlendiği durumlarda, menfaat temin eden kişilerin de) şahsen iflaslarına mahkemece karar verilebilir. Haklarında şahsi iflas kararı verilenlerin aktiflerinde nakit olanlar doğrudan doğruya, olmayanlar ise paraya çevrilmek suretiyle, müşterilerin zararlarının ödenmesinde kullanılacaktır.
Kripto Kanunu’nun gerekçesinde “[k]ripto varlıkların müşterilerin kendi cüzdanlarında değil, hizmet sağlayıcılarda tutulması halinde kötü niyetli hareket edildiğinde izinin takip edilmesi ve yatırımcıların korunması için gerekli işlemlerin yapılması oldukça güçtür” denmiş ve bu düzenlemelerin yakın zamanda görülen FTX ve Thodex benzeri olası vakaların önlenmesi amacıyla yapıldığı belirtilmiştir. Gerekçede ayrıca “kripto varlıkların kendine özgü yapısı sebebiyle işlemlerin geri döndürülemez nitelikte olması ve varlıkların takibinde yaşanan zorluklar dikkate alınarak … cezai hükümler diğer finansal kurumlara göre daha ağır tutulmuştur” denmiştir.
5. İkincil Mevzuat
Kripto Kanunu’nun uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Kurul tarafından sevk edilecek ikincil düzenlemeler yoluyla belirlenecektir. Söz konusu ikincil düzenlemelerin ilişkin olacağı başlıca konular şunlardır:
– Kripto varlık hizmet sağlayıcıların kurulması ve faaliyetleri ile ilgili düzenlemeler. Bu düzenlemeler arasında hizmet sağlayıcıların ortakları, yöneticileri, personeli, sermaye yeterliliği, pay devirleri, bilişim sistemleri, yapabilecekleri faaliyetler ve yükümlülükleri gibi konularda ilke ve esaslar vardır. Bu düzenlemeler, Kripto Kanunu’nun yürürlüğe girmesi sonrası altı ay içinde yürürlüğe konulmak zorundadır.
– Kripto varlıkların platformlar üzerinden ilk satışı, dağıtımı, alıp-satılması, takası, transferi ve saklanmasına ilişkin usul ve esaslar.
– Platformlarca kendi nezdlerinde işlem görecek veya ilk satış ya da dağıtımı yapılacak kripto varlıkların belirlenmesine ve bunların işlem görmesinin sonlandırılmasına ilişkin yazılı listeleme prosedürü oluşturulması ile ilgili usul ve esaslar.
– Kripto varlık hizmet sağlayıcıları ile müşteriler arasında imzalanacak sözleşmelerin düzenlenmesine, kapsamına, değiştirilmesine, ücret ve masraflara, sözleşmenin sona ermesine ve feshine ve bu sözleşmelerin içeriğinde yer alması gereken asgari hususlara ilişkin usul ve esaslar.
– Kripto varlıklara yönelik yatırım danışmanlığı ve portföy yöneticiliği yapılmasına ilişkin usul ve esaslar.
– Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının yapacağı yayın, ilan, reklam, duyurular ve ticari iletişimle ilgili usul ve esaslar.
________________
Yukarıda anılan hususlar, ilgili konuların genel bir değerlendirmesidir ve hukuki mütalaa niteliğinde değildir. Her durum ayrıca incelenerek, kendi özellikleri çerçevesinde değerlendirilmeli, hukuki yapı buna göre tertip edilmelidir. İhtiyaçlarınız doğrultusunda bu yol haritasının uçtan uca bir versiyonunu takdim etmek üzere bilgilerinizi bekliyoruz.
Konuyla ilgili sorularınıza İltem Dokurlar ([email protected]), Naz Esen ([email protected]) ve Baran Ezeli ([email protected]) memnuniyetle cevap verecektir.
[1] Kripto Kanunu’nda kripto varlık terimi “[d]ağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak elektronik olarak oluşturulup saklanabilen, dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan ve değer veya hak ifade edebilen gayri maddi varlıklar” olarak tanımlanmıştır.
[2] Kripto Kanunu’nda platform terimi “[k]ripto varlık alım satım, ilk satış ya da dağıtım, takas, transfer, bunların gerektirdiği saklama ve belirlenebilecek diğer işlemlerin bir veya daha fazlasının gerçekleştirildiği kuruluşlar” olarak tanımlanmıştır.
[3] Kripto Kanunu’nda cüzdan terimi “[k]ripto varlıkların transfer edilebilmesini ve bu varlıkların ya da bu varlıklara ilişkin özel ve açık anahtarların çevrim içi veya çevrim dışı olarak depolanmasını sağlayan yazılım, donanım, sistem ya da uygulamalar” olarak tanımlanmıştır.